Historia Książnicy Pruszkowskiej
Książnica Pruszkowska jest najstarszą instytucją kultury w mieście. Jej powstanie datuje się na 1903 rok. Początkowo funkcjonowała jako „Biblioteka dla Robotników Cegielni hr. Antoniego Potulickiego”.
W ramach naszego historycznego cyklu pragniemy Państwu przybliżyć Książnicę Pruszkowską. Miejsce wyjątkowe na mapie Pruszkowa i bliskie sercom Mieszkańców.
Pruszków nie miał jeszcze praw miejskich, Polski nie było na mapie Europy, a działała i rozwijała się pruszkowska biblioteka. Czasy były trudne i pełne wyzwań. W wyniku rozbiorów Polska została podzielona między trzech zaborców. Nie brakowało jednak poetów, artystów, działaczy, społeczników, którzy podsycali miłość do ojczyzny i dążenie do odzyskania niepodległości. W sercach wielu Polaków była ogromna tęsknota za wolnością.
Niezwykle ważny był rozwój kulturalny i świadomość narodowa. Jak wiadomo – ważnym nośnikiem wiedzy są książki. Na przełomie XIX i XX wieku, w związku z przemianami obyczajowymi i społecznymi, na terenie zaboru rosyjskiego powstawały bezpłatne wypożyczalnie powszechne. Tworzyli je bibliofile, właściciele majątków ziemskich, przemysłowcy.
Powołanie do życia
W 1903 roku również w Pruszkowie powołana została do życia biblioteka. Inicjatorem był doktor Rafał Radziwiłowicz, ale idea nie zmaterializowałaby się bez ofiarności m.in. doktora Wolframa, Piotra i Henryka Hoserów, Stanisława Majewskiego, Józefa Troetzera i innych.
Dużą rolę odegrał w zakładaniu biblioteki hrabia Antoni Potulicki. Trzeba podkreślić, że władze carskie nie były otwarte na tego typu inicjatywy i czyniły trudności. „Starania o pozwolenie władz podjął Antoni Potulicki, dzięki czemu w 1904 r. Mogła już być uruchomiona w skromnym lokalu przy ul. Kraszewskiego, biblioteka pod urzędową nazwą: Biblioteka i czytelnia dla robotników cegielni hr. Antoniego Potulickiego” pisał w roku 1946 „Bibliotekarzu” (Rocznik XIII) Jan Szczepkowski.
Początkowo biblioteka funkcjonowała w domu przy ul. Kraszewskiego. Dla mieszkańców stanowiła wyjątkowe miejsce i cieszyła się ich ogromnym zainteresowaniem. Pozwoliło to na rozwój czytelni i powiększenie księgozbiorów. „Okres od lat wolnościowych (1905-6) do wielkiej wojny należy do najświetniejszych lat w rozwoju publicznego księgozbioru, który pozyskał część zlikwidowanej biblioteki pracowników warsztatów kolejowych w Pruszkowie. Tak zwana pospolicie „pruszkowska czytelnia”, zaopatrzona w dobór wartościowych dzieł, stała się samowystarczalną. Dochody od abonentów pozwalały na nabywanie nowych książek i oprawę, liczba czytelników rosła, prace przy katalogowaniu i wydawaniu spełniano chętnie i bezinteresownie jako obowiązek społeczny, zaszczytny dla każdego inteligenta i dobrego Polaka” – przedstawiał wspomniany już Jan Szczepkowski.
W 1907 roku biblioteka została przeniesiona do domu przy ul. Tadeusza Kościuszki 43. Dwa lata później stała się własnością Wiesławy Majewskiej i była zarządzana przez Towarzystwo Bibliotek i Czytelni.
Czasy wojenne
Harmonijny rozwój biblioteki zahamowała pierwsza wojna światowa, która przyniosła ogromne zniszczenia. Sytuacja stała się trudna. Część księgozbioru udało się uratować, jednak bieżąca działalność stała się dużym wyzwaniem. Trzeba było szukać rozwiązań umożliwiający dalszy rozwój biblioteki. „W 1924 roku Biblioteka została przekazana władzom miasta i z tej okazji Magistrat zorganizował uroczyste otwarcie tej placówki oświatowej w dotychczasowym lokalu – kamienicy Szczepkowskich przy ulicy Kościuszki” – czytamy w Przeglądzie Pruszkowskim nr 2/2010.
Jak okazało się decyzja o przekazaniu biblioteki władzom miasta była dobrym posunięciem. „Miasto istotnie poczęło subsydiować Bibliotekę, robić większe zakupy książek, wskazanych przez zarząd Biblioteki, oraz przyjęło na etaty magistratu kierowniczkę Biblioteki i jej pomocnicę. Biblioteka rozwijała się i promieniowała, stając się niezbędną pomocą dla licznej młodzieży ze szkół powszechnych, z koedukacyjnego gimnazjum i szkoły mechaników” – pisał Jan Szczepkowski w „Bibliotekarzu”.
Po odzyskaniu niepodległości Polska odbudowywała się, również w sferze kulturalnej, czego przykładem jest rozwój pruszkowskiej biblioteki. Sytuacja międzynarodowa z biegiem lata stawała się coraz trudniejsza. Rodziły się kolejne napięcia. 1 września 1939 Niemcy zaatakowały Polskę – tak zaczęła się II wojna światowa. W wydatny sposób wpłynęła na życie milionów ludzi.
W trakcie II wojny światowej pruszkowska biblioteka straciła dużą część posiadanych pozycji. „W 1941 roku Niemcy zakazali jej działalności i zamknęli loka. Odpowiedzią na te działania okupanta był cichy, ale zdecydowany sprzeciw mieszkańców Pruszkowa i w warunkach konspiracji, nieprzerwanie są wypożyczane książki przy czynnym udziale harcerzy. Stan taki trwa do 1945 roku” – opisywał „Przegląd Pruszkowski” nr 2/2010.
Ponowne uruchomienie biblioteki
9 kwietnia 1945 roku biblioteka ponownie rozpoczęła działalność. Wszyscy przystąpili do ciężkiej pracy. Rozwijało się miasto, przybywało mieszkańców, co pozytywnie wpłynęło na rozwój biblioteki. Przybywały kolejne książki, zwiększała się liczba czytelników. Widać, że biblioteka stanowiła ważne miejsce życia społecznego, ale pojawiały się również problemy. Przede wszystkim lokalowe. – Brak czytelni przy Bibliotece nie pozwala też młodzieży robić notatek na miejscu z potrzebnych jej fragmentów i zwrócić zaraz książkę, częstokroć zbędną w całości. Książka musi być wzięta do domu, a przecież czeka na nią kolejka kandydatów… To też powiększenie lokalu o 2-3 pokoje jest nieodzowne dla należytego funkcjonowania Biblioteki – opisywał w „Bibliotekarzu” Jan Szczepkowski.
Z upływem lat biblioteka rozrastała się. W dosłownym tego słowa znaczeniu. Mianowicie – w 1953 roku powstała Filia nr 1 w dzielnicy Żbików. Dwa lata później Filia Nr 2. W kolejnych latach pruszkowska biblioteka zyskała oddziały w kolejnych lokalizacjach. Należy wspomnieć, że w 1973 roku władze miasta otworzyły wypożyczalnię i czytelnię w centrum miasta, która mieści się przy ul. Kraszewskiego 13.
Obecnie Książnica Pruszkowska im. H. Sienkiewicza to biblioteka główna i dziewięć autonomicznych filii. Blisko 200 tysięcy woluminów, stale powiększające się grono czytelników. Książnica Pruszkowska jest jedną z największych bibliotek na terenie województwa mazowieckiego.
Więcej o historii Pruszkowa:
